Átaksverkefni um aðbúnað hrossa og hönnun hesthúsa

Mór
Mór er tegund undirburðar sem við íslendingar ættum að geta framleitt á hagkvæman hátt. Til eru mógrafir víðsvegar um landið og hefur mór verið notaður til einangrunar í húsum, upphitunar, til þess að reykja við svo eitthvað sé nefnt. Mór er brenndur og þannig nýttur sem orkuauðlind víðsvegar um heiminn og eru Finnar þar fremstir meðal jafningja. Mórinn er einnig notaður í plönturækt og var flutt inn eitthvað að mó í gegnum blómasala fyrir nokkrum árum sem nýttist ágætlega sem undirburður fyrir hross.

Gamlar heimildir eru til um mótöku á Íslandi og var unnið að skýrslum um gildi mós til orkuöflunar. Í þessum heimildum er ekki talað um mó sem undirburð undir búfénað heldur sem eldsneyti fyrir iðnað og til upphitunar. Rannsóknir voru framkvæmdar um land allt og talið var þá að heildarflatarmál mómýra á Íslandi væri í kringum 3.000 ferkílómetrar sem myndi skila u.þ.b. 2 milljarða tonna af þurrum mó (Freysteinn Sigurðsson og Þórólfur Hafstað, 1980).

Kostir:

  • Dregur gríðarlega vel í sig ammóníak
  • Góð rakadrægni
  • Verður góð gróðurmold (e.t.v. markaðsvara)
  • Mjög hófvænt efni fyrir hross sem eru veik fyrir í hófum
  • Heldur sér betur en annar undirburður
  • Minna magn notað en aðrar tegundir undirburða


Gallar:

  • Veldur óæskilegum umhverfisáhrifum á votlendi þar sem það er ræst fram
  • Þetta er jarðvegur svo hestarnir gætu orðið aðeins skítugir
  • Þungt efni í meðförum
  • Erfitt að veiða út blauta efnið úr stíunum vegna þess að vætan veldur litlum litabreytingum
  • Lítið vitað um hvort íslenskur mór hefur sömu eiginleika sem undirburður og erlendur mór.

Nánar um mó

Mólendi
Íslenskum mýrum má skipta í flóa- og hallamýrar. Aðaljurtir í íslenskum mýrum eru ýmsar starategundir en erlendis er mótaka úr hámýrar algengar en þær eru myndaðar úr mosa þá aðallega svarðmosa (Sphagnum) en mór með þannig samsetningu er nefndur (peat moss). Hámýrar eru engar hér á landi þó svo að svarðmosi finnist í einhverju mæli (Óskar Bjarnason, 1966). Munur er á þeim mó sem er nýtanlegur hér á landi og erlendis, okkar mór er ekki eins vatnsgleypinn og inniheldur meiri ösku. Þar af leiðir er hann ekki eins blautur hjá okkur borið saman við erlenda móinn (Freysteinn Sigurðsson og Þórólfur Hafstað, 1980). Mikilvægt er að rannsaka hvort að þessir þættir hafa áhrif á þeim eiginleikum sem hrossa eigendur sækjast eftir í undirburði, þ.e. rakadrægni og hæfilegu sýrustigi.

Hvað er mór?

Mór verður til við ófullkomna rotnun þeirra jurta sem í mýrunum vaxa. Mólögin myndast af leifum gróðursins sem deyr á hverju hausti, þannig hlaðast upp mólög hvert ofan á annað. Þannig er talið að einn metri af mólagi myndist á bilinu 1-3 þúsund árum. Vegna þess hve mýrar eru vatnssósa þá rotna hinar dauðu plöntur ekki að fullu vegna súrefnisleysis. En í stað rotnunar fer í gang hægfara ummyndun vegna tillurða loftfælinna gerla(Óskar Bjarnason, 1966)

Hvernig er mórinn unninn?

En ef að vinna á mó úr mýrum þarf að byrja á því að ræsta þær fram þannig að þær verði vélfærar, þó svo að í sumum tilfellum nægi eitt ár áður en mótekja hefst þá þarf að hafa í huga að í Finnlandi líður allt að 5 ár frá því að framræsing á sér stað þar til mótekja getur hafist.

 

Til eru þrjár meginaðferðir við mótöku: Mótæting, móskurður og móleðjugerð.

Mótæting fer þannig fram að fyrst eru grafnir skurðir með nægjanlegu millibili svo efstu lögin þorni það mikið að tæki komist yfir án þess að eiga það á hættu að sökkva í mýrinni. Þvínæst (oft ári seinna) er hafist handa við að róta í efstu lögunum og vindur og sólargeislar látnir um að þurrka það sem liggur efst. Þegar efnið er orðið nógu þurrt til þess að hirða það eru kallaðar til stórvaxta ryksugur sem soga móinn af yfirborðinu. Reikna má með 2-3 daga þurrktíma.

Móskurður fer þannig fram að mórinn er ristur niður á hálfs meter dýpi hann hirtur í kögglum og dreift á slétt yfirborð og hirtur þegar hann er nægjanlega þurr. Gera má ráð fyrir 2-4 vikna þurrkunartíma eftir skurð.

Móleðjugerð fer þannig fram að hann er brotinn niður með vatnsbunu og síðan dælt á þurrkunarstað eða í þurrkara, kostir þessarar aðferðar er að ekki er þörf á löngum



Mótaka með stórtækum mósugum

Ekki er greinahöfundur að mæla með stórfelldum mótekjum um land allt þar sem þetta hefur mikil umhverfisáhrif, en hugsanlega er hægt að nýta okkar íslenska mó á raunhæfan og hagkvæman hátt. Minnka má umhverfisþáttinn ef mórinn er fluttur til baka eftir notkun sem þá frjósamur jarðvegur til ræktunar í stað flóamýri.


Heimildarskrá

Airaksinen, S., Heinonen-Tanski, H., & Heiskanen, M. L. (2001). Quality of different

           bedding materials and their influence on the compostability of horse manure.

           Journal of Equine Veterinary Science, 21(3), 125-130.


Freysteinn Sigurðsson og Þórólfur H. Hafstað. (1980). Mór á Íslandi - könnun heimilda um

           magn og gerð. Orkustofnun Jarðkönnunardeild, 66 bls.


Óskar Bjarnason. (1966). Íslenzkur mór. Háskóli Íslands atvinnudeild. 88 bls.
 


Hross í hollri vist
Bútæknihús Lbhí
www.hesthus.is
hesthus@hesthus.is